Het AI Deltaplan is het fundament, nu de bouwstenen nog

Vanuit de startup-scene is de boodschap luid en duidelijk. we omarmen het Deltaplan, maar we zien ook waar het wringt. We hebben een ecosysteem nodig dat niet alleen talent kweekt, maar het ook de kans geeft om te groeien. En daarvoor is meer nodig dan alleen een plan.

De heilige drie-eenheid. kennis, geld en ruimte

Succesvolle innovatie rust op drie pijlers. Het Deltaplan adresseert de kennis met plannen voor AI-geletterdheid en talentontwikkeling. Fantastisch. Maar talent vertrekt als er geen uitdagende banen zijn. En die banen worden gecreëerd door scale-ups, die op hun beurt afhankelijk zijn van de andere twee pijlers.

Het geld is de zwakste schakel. De cijfers zijn bekend. Nederlandse pensioenfondsen investeren drie keer zoveel in Amerikaanse bedrijven als in Europese. [2] Nederlandse investeerders dragen nog maar voor 15% bij aan het totale venture capital in eigen land. [1] We hebben een ‘vergeten vallei’ in de financieringsketen, de cruciale fase tussen €1 miljoen en €10 miljoen waar veel scale-ups in vastlopen. InvestNL is een prachtig instrument, maar met tickets van €10 tot €30 miljoen is het de A380 die over deze vallei heenvliegt. [4]

De ruimte is de derde, vaak onderschatte, pijler. Zowel fysiek als regulerend. De huidige grid-crisis is daar het pijnlijkste voorbeeld van. Een bedrijf in de Brainportregio dat tot 2033 moet wachten op een stroomaansluiting, wordt niet geremd door de markt, maar door een gebrek aan fysieke en beleidsmatige ruimte. [3]

De weg vooruit. vier concrete bouwstenen

Het Deltaplan is het fundament. Nu moeten we de bouwstenen leveren. Hier zijn vier concrete voorstellen die we continu horen in het veld.

1. Maak risicokapitaal goedkoper en toegankelijker. De overheid kan een cruciale rol spelen door risico’s voor private investeerders te verlagen. Breid de bestaande garantieregelingen zoals de BMKB en de Groeifaciliteit uit, specifiek gericht op de ‘vergeten vallei’ van scale-ups. [5] Laat de overheid vaker garant staan bij banken, zodat die eerder durven te financieren. Dit is geen subsidie, dit is het delen van risico.

2. Beloon succes en stimuleer herinvestering. Maak het fiscaal aantrekkelijker om te investeren en succes te belonen. In plaats van de belasting op ‘carried interest’ te verhogen van 33% naar 49,5% - een maatregel die onze concurrentiepositie direct schaadt - zouden we het juist moeten aanmoedigen. [6] Creëer een fiscale prikkel voor founders die na een succesvolle exit hun geld weer in het Nederlandse ecosysteem pompen. Zo creëer je een vliegwiel van kapitaal en ervaring.

3. Zet de founders in de spotlights. We hebben een cultuurverandering nodig. We zijn te bescheiden over onze successen. De overheid en media moeten onze succesvolle ondernemers veel meer als rolmodellen presenteren. De verhalen van de oprichters van Adyen, Mollie en MessageBird moeten net zo bekend worden als die van de CEO’s van onze multinationals. Zij zijn het levende bewijs dat het kan, en inspireren de volgende generatie.

4. Communiceer wat we wél goed doen. We hebben een van de beste digitale infrastructuren ter wereld, een hoogopgeleide bevolking en een open economie. Laten we dat verhaal actiever uitdragen. Een positief en zelfverzekerd vestigingsklimaat trekt internationaal talent en kapitaal aan.

Van fundament naar bouwwerk

Het AI Deltaplan is de perfecte start. Het is de erkenning dat we als land de regie moeten pakken. Maar laten we het niet bij een fundament laten. Laten we nu de bouwstenen aandragen die onze ondernemers nodig hebben om te bouwen. Door risico’s te delen, succes te belonen en onze helden te vieren. Alleen dan bouwen we op dat fundament een ecosysteem van wereldspelers.

Het Nationaal AI Deltaplan onder de loep

Op 23 november 2025 werd in Den Haag het Nationaal AI Deltaplan gepresenteerd. Het is een document dat leest als een dringende oproep tot actie, een blauwdruk om Nederland van een passieve AI-consument te transformeren in een strategische Europese speler. Geschreven door meer dan vijftig experts uit wetenschap, bedrijfsleven en overheid, in opdracht van demissionair minister Vincent Karremans (VVD), schetst het plan een routekaart om de Nederlandse afhankelijkheid van Amerikaanse en Chinese techgiganten te verkleinen. Dit artikel analyseert de kernpunten van het plan, de reacties uit het ecosysteem, de haalbaarheid van de ambities en de cruciale keuzes waar Nederland voor staat.

De urgentie van een Deltaplan

De vergelijking met de Deltawerken, die Nederland na de watersnoodramp van 1953 moesten beschermen, is bewust en strategisch gekozen. De auteurs van het AI Deltaplan zien een vergelijkbare existentiële dreiging, niet van water, maar van data en algoritmes. "Nederland doet nu nauwelijks mee aan de ontwikkeling van AI. We zijn sterk afhankelijk van Amerikaanse en Chinese AI-bedrijven", zo luidt de alarmerende opening van het plan. [7] Deze afhankelijkheid, zo stellen de experts, bedreigt niet alleen het Nederlandse verdienvermogen, maar ook de grip op de systemen die de maatschappij en democratie vormgeven.

Het plan beschrijft een "historisch keuzemoment". De keuze is tussen het accepteren van een rol als digitale kolonie, of het investeren in soevereiniteit, welvaart en weerbaarheid. "Niets doen betekent kiezen voor afhankelijkheid; strategisch investeren betekent werken aan onze autonomie", aldus de samenvatting. [7]

Deze urgentie komt niet uit de lucht vallen. Het is het resultaat van een groeiend onbehagen in de Nederlandse tech-gemeenschap. Jelle Prins, mede-initiatiefnemer en oprichter van AI-bedrijf Cradle, verwoordt dit gevoel treffend. "Als we niks doen, gaat ons verdien- en concurrentievermogen achteruit en worden we te afhankelijk van Chinese en Amerikaanse bedrijven die AI-modellen maken. Zij bepalen de toegang en de prijs. Dat maakt ons heel kwetsbaar." [11]

De totstandkoming van het plan

De kiem voor het Deltaplan werd begin 2025 gelegd met een opiniestuk in NRC van Jelle Prins en Michiel Bakker, een Nederlandse docent AI aan het prestigieuze Massachusetts Institute of Technology (MIT). Dit stuk, waarin zij hun zorgen uitten over de toekomst van Nederland in het AI-tijdperk, kreeg veel bijval. "Het opiniestuk kreeg heel veel tractie. Vele organisaties en instellingen maakten zich ook zorgen", schrijft Prins op LinkedIn. [8]

De bal ging rollen toen demissionair minister van Economische Zaken, Vincent Karremans, de urgentie erkende. Hij nodigde Prins en Bakker uit om de leiding te nemen bij het schrijven van een breder gedragen plan. Wat volgde was een intensief proces van enkele maanden, waarbij meer dan zestig experts uit alle hoeken van de samenleving werden betrokken. Van wetenschappers en ondernemers tot vertegenwoordigers uit de media, het onderwijs en de energiesector. "Uiteindelijk zijn er zo'n zestig bedrijven en experts bij betrokken, van mensen uit onderwijs en wetenschap tot de energie- en infrasector, van ASML tot startups", aldus Prins. [11]

Het resultaat is een document dat niet alleen een technische visie presenteert, maar ook een maatschappelijke. Het is een poging om een nationaal, breed gedragen antwoord te formuleren op een van de grootste uitdagingen van deze tijd.

De vijf pijlers in detail

Het Deltaplan is opgebouwd rond vijf pijlers, met in totaal 52 concrete aanbevelingen. Deze pijlers vormen samen een integrale strategie die zowel de technologische fundamenten als de maatschappelijke inbedding van AI adresseert.

Pijler 1. Infrastructuur De meest concrete en misschien wel meest urgente aanbeveling is de noodzaak om te investeren in eigen rekenkracht. De cijfers zijn ontnuchterend. De snelste supercomputer van Nederland, Snellius, beschikt over 640 geavanceerde GPU's. De nieuwe AI Factory in Groningen voegt daar binnenkort 2.500 GPU's aan toe. Ter vergelijking, OpenAI, het bedrijf achter ChatGPT, bezit naar schatting meer dan een miljoen van deze chips. [9] Het plan pleit daarom voor het versnellen van vergunningverlening voor datacenters via speciale "AI-rekenzones" en het oplossen van de knelpunten op het overbelaste energienet.

Pijler 2. AI-adoptie en geletterdheid Technologie alleen is niet genoeg. Het plan benadrukt dat Nederland achterloopt in AI-adoptie, gedreven door scepsis en een gebrek aan kennis. Daarom wordt een grootschalig scholingsoffensief voorgesteld, gericht op docenten, ambtenaren, politici en werknemers in het bedrijfsleven. Het doel is om een basisniveau van AI-geletterdheid te creëren in de hele samenleving.

Pijler 3. Een concurrerend AI-ecosysteem Nederland leidt veel toptalent op, maar verliest een aanzienlijk deel aan het buitenland. Het Deltaplan wil dit keren door het vestigingsklimaat te verbeteren. Een van de meest controversiële voorstellen is het versoepelen van het ontslagrecht voor banen met zeer hoge salarissen. Dit zou het voor startups minder risicovol moeten maken om duur internationaal talent aan te trekken. [8] Ook wordt gepleit voor "speciale economische zones" waar geëxperimenteerd kan worden met bijvoorbeeld zelfrijdende auto's en bezorgrobots.

Pijler 4. Democratische inbedding Om te zorgen dat AI de samenleving dient, en niet andersom, stelt het plan de oprichting van een Nationaal AI Impact Instituut voor. Dit onafhankelijke orgaan moet de maatschappelijke effecten van AI monitoren en het parlement adviseren. Daarnaast wordt gepleit voor burgerberaden om burgers een stem te geven in het AI-beleid.

Pijler 5. Vlaggenschepen De meest ambitieuze voorstellen zijn de "vlaggenschepen". De oprichting van een Nationaal Agentschap voor Disruptieve Innovatie (NADI), geïnspireerd op het Amerikaanse DARPA, moet technologische doorbraken financieren. Een Nederlands ELLIS Instituut moet toponderzoekers aantrekken. En een staatssecretaris voor AI moet zorgen voor politieke daadkracht en coördinatie.

Reacties uit het ecosysteem

De ontvangst van het Deltaplan is een mix van enthousiasme en voorzichtigheid. Minister Karremans reageerde positief en noemde het plan tegenover NRC "hele goede, concrete punten waar de overheid mee aan de slag kan". Hij toonde zich een voorstander van een staatssecretaris voor AI. [9]

Vanuit de tech-gemeenschap klinkt eveneens bijval. Erick Webbe van KickstartAI noemt het plan "essentieel als Nederland koploper wil worden op AI". [10] Constantijn van Oranje, speciaal gezant van Techleap, waarschuwt dat het tempo van AI-ontwikkeling sneller gaat dan Nederland kan bijbenen, maar ziet ook kansen. [10]

Toch zijn er ook kritische geluiden. AI-expert Aaron Mirck is positief over het initiatief, maar plaatst enkele kanttekeningen. "Met de ontwikkeling van GPT-NL wordt wel degelijk gewerkt aan autonomie, maar over dit AI-taalmodel voor Nederland wordt met geen woord gerept. Dat vind ik gek", zegt hij tegen Businesswise. [11] Mirck waarschuwt ook voor een te technocratische blik. "Soms leest het document alsof het voornamelijk door techneuten is geschreven. Minder bureaucratie kan zinvoller zijn dan AI toe te passen." [11]

De meest fundamentele kritiek gaat over de haalbaarheid. "Je kan wel plannen hebben om datacenters en andere AI-infrastructuur te bouwen, maar als je niet mag bouwen, blijven plannen ook plannen", aldus Mirck, verwijzend naar de stikstofcrisis en het volle stroomnet. [11]

De toekomstvisie 2035

Het Deltaplan schetst een wenkend perspectief voor 2035. Een toekomst waarin AI-systemen kanker vroegtijdig opsporen, robots het personeelstekort in de zorg oplossen, en duurzame landbouw mogelijk wordt gemaakt door autonome machines. In het verkeer zouden zelfrijdende auto's het aantal dodelijke ongelukken met negentig procent kunnen verminderen. [7]

Deze visie is optimistisch, maar volgens de auteurs niet onrealistisch. Het dient als een stip op de horizon, een beeld van de maatschappelijke en economische winst die te behalen valt als Nederland nu de juiste keuzes maakt. Het is een poging om het debat over AI te verheffen boven de angst voor banenverlies en desinformatie, en te focussen op de enorme potentie voor vooruitgang.

Kritische analyse en haalbaarheid

De ambities van het Deltaplan zijn groot, maar de uitdagingen ook. De belangrijkste vraag is de financiële en politieke haalbaarheid. Hoewel het plan zelf geen concreet prijskaartje noemt, presenteerde de AI Coalitie 4 NL, een samenwerkingsverband van de grootste AI-organisaties in Nederland, enkele dagen na het Deltaplan een eigen investeringsagenda van 5 miljard euro. [12] Het is onduidelijk of de politiek bereid is om dergelijke bedragen vrij te maken, zeker gezien het feit dat AI in de afgelopen verkiezingscampagne nauwelijks een rol speelde.

Een vergelijking met buurlanden maakt de urgentie duidelijk.

Nederland zal dus fors moeten investeren om aan te haken. De grootste horde is echter niet financieel, maar de implementatiekracht. De problemen rondom het stroomnet en de stikstofcrisis leggen een dieperliggend probleem bloot. een land dat vastzit in procedures en politieke impasses. Het succes van het Deltaplan hangt af van het vermogen van de overheid om deze blokkades op te heffen.

Conclusie en vooruitblik

Het Nationaal AI Deltaplan is een indrukwekkende en noodzakelijke poging om Nederland wakker te schudden. Het legt de vinger op de zere plek. de groeiende technologische afhankelijkheid en het gebrek aan een coherente nationale strategie. De kracht van het plan is dat het niet alleen focust op technologie, maar op het hele ecosysteem, van onderwijs en regelgeving tot maatschappelijke inbedding.

De komende maanden zijn cruciaal. Het is nu aan de politiek om de handschoen op te pakken en de aanbevelingen om te zetten in concreet beleid. De initiatiefnemers hebben hun werk gedaan. De bal ligt nu bij het nieuwe kabinet. De inzet is hoog. Het gaat niet alleen over economische welvaart, maar over de vraag of Nederland in de 21e eeuw een soevereine natie wil blijven.

Auteurs
Willem Blom & Max Pinas Founders Dutchstartup.ai